آیا ستاره شناسی و طالع بینی نجومی از نظر علمی خرافات است؟!

مصریان باستان همچنین باور داشتند که خدای خورشید در فرهنگ‌شان، را (Ra)، هرشب توسط الهه‌ی آسمان، یعنی نوت (Nut)، بلعیده و صبح روز بعد از نو زاده می‌شود. وقتی نوت به‌سوی خدای زمین، گِب (Geb)، می‌آید و آن را در آغوش می‌گیرد، بدن پُرستاره‌اش سایبانی بر زمین می‌افکند و شب می‌شود. طوفان‌های طی روز را حاصل نزدیک‌شدن نوت به گِب می‌دانستند و خنده‌های گب را منشأ زلزله محسوب می‌کردند.

یونانیان باستان مجموعه‌قوانین تشابه و تطابق را گسترده‌تر کردند و انسان‌ها را هم به آسمان‌ها ربط دادند. تلاش ارسطو برای شرح ریاضیِ این جهانِ جادویی بود که شد اساس چیزی که امروز آن را به نام اختربینی یا طالع‌بینی می‌شناسیم.

یونانیان و رومیان

مصریان سیستمی داشتند که به جداییِ زاویه‌ای ماه و سیاره‌ها از خورشید درجات مختلفی از اهمیت نسبت می‌دادند. بابلیان مفهوم منطقه‌البروج را ابداع کرده بودند. همان‌طور که می‌دانید منطقه‌البروج سنتی نواری شامل دوازده صورت فلکی است که خورشید و ماه و سیاره‌ها طی حرکت‌شان در آسمان از مسیری در میان آن می‌گذرند که خود به دایره‌البروج موسوم است (البته امروز می‌دانیم که بخشی از صورت فلکی مارافسای هم در این بین هست و خورشید در مسیر سالانه‌اش چند روزی را هم در قلمرو مارافسای، برج سیزدهم، می‌گذراند!). پس منطقه‌البروج نشان می‌دهد که در هر زمان خاص از سالْ خودِ خورشید، و بنابراین خدای قدرتمند خورشید، در کدام صورت فلکی اقامت دارد. این مفهوم همچنین «نشان ماه تولد» افراد را مشخص می‌کند. یونانیان این دو مفهوم، گرفته‌شده از مصر و بابل، را به هم بافتند! آن‌ها باور داشتند که نزدیکی نسبی خدای خورشید به دیگر «خدایان» (یعنی سیارات) در زمان تولد هر فرد بر شخصیت او تأثیر می‌گذارد. همچنین باور داشتند که حضور خدای خورشید در هر صورت فلکی در زمان تولد افراد به آن‌ها شخصیت‌های خاصی می‌بخشد. تغییرات بعدی را رومیان در این سیستم‌ها دادند؛ به‌ویژه بطلمیوس در قرن دوم میلادی، که بیشتر او را به‌سبب این باور اشتباهش می‌شناسیم که می‌گفت زمین در مرکز منظومه‌ی شمسی قرار دارد.

با گسترش اختربینی، به هر نشان تولد موجودی خیالی نسبت داده شد که شکل‌شان را می‌شد با درخشان‌ترین ستاره‌های صورت فلکیِ مربوط ساخت. مثلاً گفتند آن‌هایی که تحت نشان حوت (دو ماهی) متولد شده‌اند، که به آب ربط دارد، حتماً عاشق دریا هستند و مهارت‌های بسیار در ارتباط با دریا و رودخانه دارند، و ماهیت رونده و جاری دریا و رود را می‌توان به این نسبت داد که متولدین حوت به‌خوبی با شرایط متغیر سازگار می‌شوند. همچنین گفته می‌شود که این افراد به‌سبب حضور دو ماهی در آن صورت فلکی در شخصیت خود حدی از دوگانگی دارند و بنابراین در برابر دیدگاه‌های افراد دیگر پذیراترند.

اخترشناسی و اختربینی در گذشته‌ها درهم‌تنیده بودند: گالیله (۱۵۶۴-۱۶۴۲) و کپلر (۱۵۷۱-۱۶۳۰) اختربینانی خبره بودند. ولی از زمانی که ماهیت و فواصل ستاره‌ها و سیاره‌ها بهتر بر ما معلوم شد، اختربینی کم‌کم وارد حوزه‌ی شبه‌علم شد. امروز می‌دانیم که هیچ برهم‌کنش و ارتباط خاصی بین خورشید و ستاره‌های دیگر، که سازنده‌ی صورت‌های فلکی‌اند، وجود ندارد؛ فاصله‌های میان آن‌ها بسیار بسیار زیاد است. افزون بر این، حتی ستاره‌های سازنده‌ی هر صورت فلکی اغلب با یکدیگر نیز ارتباط فیزیکی ندارند و فقط از دید ما روی زمین کنار هم به نظر می‌رسند. بنابراین صورت فلکی حوت، که زمانی به الهه‌های بابلی آنونیتوم و سیما، الهه‌ی آشوری ایشتار، و الهه‌ی یونانی آفرودیت و پسرش اِروس نسبت داده می‌شد، چیزی نیست جز تجمعی از چند رآکتور هسته‌ایِ دارای گرانش – یا همان ستاره! – که در سرتاسر کهکشان راه‌شیری پراکنده‌اند.

نیروی گرانش

اما آیا هیچ نیرویی وجود دارد که از ستاره‌ها و سیاره‌ها گسیل شود و بر ما تأثیر بگذارد؟ نیروهای گرانش و الکترومغناطیس تنها نامزدهای ممکن‌اند؛ با این‌حال این نیروها آن‌قدر ضعیف‌اند که می‌توان نادیده‌شان گرفت. هنگام تولد ما پزشک متخصص زایمان نیروی گرانشی به‌مراتب بیشتر از ستاره‌ها و سیاره‌ها بر بدن ما وارد می‌کند، و حتی یکی از آن شکلک‌های آهن‌ربایی روی درِ یخچالْ اثرِ الکترومغناطیسی بسیار بیشتری دارد. افزون بر این، تغییرات زبانه‌های خورشیدی، که منجر به اثر مغناطیسیِ خورشید بر زمین می‌شوند، روزبه‌روز و به‌صورت بی‌قاعده رخ می‌دهند و شدت‌شان هم بسیار بیشتر از اثری است که از سیاره‌ها و ستاره‌ها به زمین می‌رسد. و نورهای اتاق عمل بیمارستان، یا حتی ایستگاه‌های محلی رادیو و تلویزیون، مقدار تابشی بسیار بیشتر از تابش رسیده از فضا تولید می‌کنند.

بنابراین تعجبی ندارد که بررسی‌های آماریِ مدرن، که با مشارکت تعداد بسیار زیادی از افراد انجام می‌شوند، هیچ‌گونه ارتباطی میان صورت‌های فلکی و سیاره‌ها با شخصیت افراد را ثابت نمی‌کنند؛ به‌ویژه باتوجه به اینکه معمولاً این ویژگی‌های شخصیتی را به موجودات افسانه‌ایِ مرتبط با صورت‌های فلکی منتسب می‌کنند که به‌کل ساخته‌وپرداخته‌ی ذهن انسان‌اند و در واقعیت هیچ ربطی به آن گروه از ستاره‌ها ندارند! و حتی در فرهنگ‌های مختلف متفاوت‌اند. آمارها هیچ ارتباطی بین ازدواج و طلاق با درنظرگرفتن «نشان‌های تولد» و برج‌های سازگار و ناسازگار نشان نمی‌دهند. از هر برج فلکی به تعدادی برابر دانشمند، هنرمند، آدم خلاق، یا نظامی وجود دارد؛ هیچ ارتباطی بین متولدشدن تحت برجی خاص و تمایل به شغلی مشخص وجود ندارد.

خواست عوام

تعداد بی‌شماری از افراد و حتی صنایع و تجارت‌ها تصمیمات مهم شخصی و کاری خود را براساس باورها و توصیه‌های طالع‌بینانه، که ادعای یافتن راه‌حل دارند، می‌گیرند. با چه‌کسی دوست شویم؟ چه‌کسی را استخدام کنیم؟ پول‌مان را خرج کنیم یا ذخیره؟ در سال ۱۹۶۶ تعداد تولدها در ژاپن بیش از ۲۵درصد کاهش داشت چون مردم نمی‌خواستند در سال «اسب آتشین» بچه‌دار شوند! سالی که هر ۶۰ سال بازمی‌گردد و باور عمومی می‌گوید که اغلب بچه‌های این سال دخترانی با نفس هیولاوار و بدون کوچک‌ترین حس وفاداری به خانواده‌اند که برای پدران و شوهر آینده‌شان بدبختی به بار می‌آورند. در سال ۱۹۸۸ این خبر در آمریکا منتشر شد که رانلد ریگان، رئیس‌جمهور پیشین این کشور، برنامه‌های شخصی‌اش را براساس طالع‌بینی جون کوییگلی، طالع‌بین اهل سانفرانسیسکو، برنامه‌ریزی می‌کند.

رغبت پُرقدمت عامه‌ی مردم به اختربینی، باوجود فقدان هرگونه پایه‌ی علمی برای آن، بیشتر از آن‌که از قدرت ستاره‌ها بگوید، از روانشناسی بشر می‌گوید.